Hieronder vind je een vervolg van de "Flash" berichten die eind oktober / begin november 2003 dag na dag het spannende verhaal van onze hyperactieve zon brachten. In feite moet je dit dossier van onder naar boven lezen, de oudste berichten staan onderaan (zie datums).

(12 november 2003, jd) We zijn in principe jaren na het maximum van de huidige zonnevlekkencyclus. Na wat er in de afgelopen weken gebeurde kan je je afvragen: "Is de cyclus naar de haaien"?

Vandaag keren de zones 484 en 486, die onlangs nog verantwoordelijk waren voor al de heibel op de zon, terug naar de "voorkant" van de zon. Het blijkt dat deze zones trouwens op de "achterkant" van de zon uitermate actief zijn gebleven, zodat we ons heel binnenkort weer aan heel wat leven op de zon mogen verwachten, samen met de onvermijdelijke CME's.

(8 november 2003, jd) De grootste zonnestorm ooit (4 november), door sommigen ingeschat als klasse X30 tot 40 werd uiteindelijk gecatalogeerd als klasse X27, en staat nu op nummer 1 van de hitlijst. Ondanks zijn grootte heeft deze storm nauwelijks invloed gehad op aarde omdat de storm optrad precies toen de regio's 486 en 548 naar de "achterkant" van de zon verhuisden. Een beperkte CME schokgolf bereikte de aarde om 19:00 UTC op 6 november maar zorgde voor weinig heibel.

Op 6 november werden de echo's geregistreerd van twee zeer grote zonnestormen, afkomstig van de dezelfde regio's 486 en 548 op de "achterkant" van de zon. Hieruit lijkt het waarschijnlijk dat deze beide regio's nog als actieve regio's binnen een 10-tal dagen opnieuw aan de oostelijke rand van de zon zullen verschijnen.

Het zonnevlekkengetal is spectaculair gedaald wat wil zeggen dat 10m condities zeker niet zo goed zullen zijn als 1 en 2 weken geleden.

(4 november 2003, jd) Om 19:55 UTC was er opnieuw een black-out, als gevolg van wat blijkt te zijn een nieuwe klasse 18+ zonne-eruptie. Dit zou wel de allergrootste van alle tijden kunnen zijn! Daar waar de wetenschappers zich voorbereidden op een periode van relatieve rust was het nogmaals de regio 486, die zich juist aan de westelijke rand van de zon bevind, die opnieuw voor een hels spektakel heeft gezorgd.

Een dermate fors spektakel dat de magnetometers van de NOAA en GOES satellieten werden gesatureerd! Dat maakt het moeilijk om alsnog een juiste kwalificatie van deze eruptie te geven. Insiders spreken van een klasse 20 zonnevlam, terwijl anderen uit de tijd dat de sensoren gesatureerd bleven af menen te kunnen leiden dat het over een klasse 30 of klasse 40 zou gaan! (de hoogste ooit genoteerde is nu X20)!

Zoals je kan zien op de grafiek die de intensiteit van de X-stralen, gemeten door de GOES-satelliet weergeven, is deze laatste eruptie een stuk heviger dan de drie voorgaande, waarvan de eerste zich heeft gecatalogeerd als de tweede sterkste ooit waargenomen. Wat zich nu afspeelt is zeker een historisch evenement te noemen! De vraag is nog, of, vermits de regio zich juist aan de zonnerand verbindt, er genoeg CME materiaal in de richting van de aarde zal geslingerd zijn om van een zeer intensieve magnetische storing te spreken.

(4 november 2003, jd) De impact op de ionosfeer van de aarde van de CME voortkomende van de klasse X8.3 storm (17:25 UTC, 2 nov.) ontstaan in de zonneregio 486, heeft de aarde bereikt op 4 november om 06:27 UTC. Dit zal meer dan waarschijnlijk opnieuw Auroracondities veroorzaken gedurende de eerstkomende 24u.

De zonneregio's 486 en 488, die in de laatste week voor al de heibel zorgden, zullen in de eerstkomende 24 uur volledig uit het zicht verdwijnen naar de "achterkant" van de zon. Het is echter waarschijnlijk dat dergelijke zeer actieve regio's de 2-weken lang durende tijd dat ze achteraan de zon zitten, zullen overleven, maar het is anderzijds meer dan waarschijnlijk dat ze tegen die tijd heel wat van hun virulentie zullen verloren hebben.

(3 november 2003, jd) Een derde zonnestorm in de laatste 24 uur opnieuw uit regio 488 trad op om 09:55 UTC op 3 november 2003. Het is nog wat vroeg om de impact en de grootte te kennen, maar ook deze keer was er een CME.

(3 november 2003, jd) Zonnevlekkenregio #488, gelegen even ten noorden van de regio 486, die voor al het spektakel vorige week zorgde, heeft ook deze nacht rond 01:30 UTC gezorgd voor een eerste zonnestorm (klasse X2.7). Kort voordien (om 17:25 UTC op 2 november) had Regio 486, ons wel bekend, een derde krachtige storm ingezet, met intensiteit klasse X8.3. Deze laatste storm ging gepaard met een CME, wat wil zeggen dat de weggeslingerde deeltjes de aarde op 3 of 4 november zullen bereiken.

De kans is groot dat we in Europa weer een prachtig noorderlicht te zien krijgen in de vroege morgen van dinsdag (uiteraard voor zonsopgang), tenminste als het wolkendek ons dit niet verhindert. Wat betreft zonnevlekkenregio #486 zal dit meer dan waarschijnlijk de laatste storm zijn die we zullen zien, vermits deze regio binnenkort wegdraait naar de "achterkant" van de zon.

(31 oktober 2003, jd) Vandaag las ik volgende vraag op de Contest-reflector: "I read somewhere today that solar activity hasn't been this good/bad since 1958. What were the propagation conditions like back then? Has anyone heard stories or witnessed it first hand?"

Ik herinner me nog als teenager en radioamateur-in-spe (ONL010) dat 10 m toen was zoals we het later nooit meer hebben gekend: S9+40 signalen van overal ter wereld op 10m, een band die bijna dag en nacht open bleef in zowat alle richtingen. En dit was in AM (en CW), en met typische vermogens die stukken lager liggen dan wat nu wordt gebruikt. Iedereen had ook veel eenvoudiger antennes dan nu!

Laat ons eerst eens naar die fameuze cyclus 19 kijken. Uit de gegevens die we terugvinden op http://www.dxlc.com/solar/history/hist1957.html [link onderbroken, verdachte link!] leren we dat midden/einde 1957 cyclus #19 zijn piek bereikte met zonnevlekken-getallen rond 270, en die constant, voor een lange periode boven 200 zijn gebleven. Een andere heel belangrijke gegeven is de A-index, die in die periode meestal, en voor lange periodes beneden 40 bleef, m.a.w. er waren geen krachtige magnetische stormen.

Een hoge zonnevlekken-activiteit, van vrijwel constant niveau, zonder zonnestormen (flares) en zonder CME (Coronal Mass Ejection) is goed voor de propagatie op de hogere banden, vooral 15, 10 en 6m. In feite willen we dus liefst een hoog zonnevlekkengetal maar zonder grote zonnestormen.

Nu is het zo dat, statistisch gezien, de kans op zonnestormen (in frequentie en grootte) maximaal blijkt te zijn tijdens de "down slope" van de cyclus, dus de fase waarin we ons nu bevinden (het maximum van de huidige cyclus was medio 2000). Dus niet verwonderlijk dat het precies nu gebeurt.

Bij zonnestormen verhoogt de intensiteit van alle soorten stralen waarvoor de zon verantwoordelijk is. Enkele minuten na een storm stijgt deze intensiteit, bv van de X-stralen. De stralingen hebben een invloed op de radioverbindingen en kunnen meestal vrij kortstondige black-outs veroorzaken.

Zonnestormen worden door wetenschappers meestal gecatalogeerd aan de hand van de intensiteit van X-ray uitstralingen in het golflengtegebied van 1 tot 8 Angstroms. Zo kennen we de klasse A, B, C, M end X -stormen. De geostationaire satelliet GOES meet deze waarden. In onderstaande grafiek zien we de intensiteit in de periode van 28 tot 29 oktober en zien we de zeer uitgesproken pieken kort voor de middag op 28 oktober en in de late avond van 29 oktober waarbij de intensiteit van de straling zowel in de band van 0.5-4 Angstrom (blauw) als 1-8 Angstrom (rood) met een factor 10.000 de lucht inging.

Hoge zonnevlekkenactiviteit die samengaat met hevige zonnestormen en met het wegslingeren van deeltjes (CME’s), is echter zeer nefast. Naast de kortere black-outs veroorzaakt door de zeer intense straling (en die ons bereikt enkele minuten na de storm) zijn er ook en vooral de deeltjes, weggeslingerd van de zon, en die tussen 1000 en 200 km/seconde naar ons toevliegen, die, wanneer ze in aanraking komen met de ionosfeer een zeer virulente ionisatie veroorzaken die we kennen als aurora (het poollicht is het visueel waarneembare effect). De magnetische stormen die hiervan een gevolg zijn ontstaan, afhankelijk van de snelheid waarmee de deeltjes naar de aarde geslingerd worden, binnen 1.5 tot 3 dagen na de storm. Bij zeer hevige stormen, zoals we nu hebben beleefd was dit nauwelijks anderhalve dag.

De zonnevlekkengetallen die we vandaag registeren zijn dus net even hoog of nog hoger als tijdens die beroemde periode 1957-1958.

Het grote verschil zit er dus in dat de A-index deze laatste dagen tussen de 100 en de 200 schommelt, wat een indicatie is van een zeer virulente storm. Deze magnetische stormen hebben een zeer nefaste invloed om de voorplanting op HF, en zowat alle "circuits" die in de buurt van de magnetische polen komen lijden onder een enorm grote verzwakking. Het zijn slechts de Oost-West parcours, die er minder onder lijden. De verzwakking door deze aurora's zijn ook het meest uitgesproken op de lage banden. Maar aurora heeft niet alleen een nefaste invloed, zoals we allemaal de laatste dagen hebben kunnen vaststellen, de zeer hoge graad van ionisatie in de buurt van de polen, maakt het mogelijk via weerkaatsing op deze geïoniseerde regio's verbindingen te maken op 10, 6 en 2 m over lange afstanden (zo werkten we gisteren Californië op 10m om middernacht!).

(31 oktober 2003, jd) Nadat gedurende maanden de hemel boven ons landje quasi permanent onbewolkt was gebleven, moest het natuurlijk zo zijn dat deze dagen de hemel totaal bewolkt was, om ons aldus het enig mooie zicht van het noorderlicht (Aurora) te besparen. Waar er gaten in de betrokken hemel waren werd het noorderlicht ook ver ten zuiden van ons landje opgemerkt, zoals bv. in het zuiden van Duitsland. De meeste foto's die we hier tonen zijn echter opgenomen in Noord Amerika. Mochten er onder jullie zijn die toch het noorderlicht hebben kunnen waarnemen, laat het ons weten of stuur ons uw foto's.

Daar waar de meesten onder ons het noorderlicht niet hebben kunnen waarnemen, hebben we allemaal echter de gevolgen ervan kunnen ondervinden.

Op de avond van 30 oktober waren de HF-banden verlaten of dood, met uitzondering van 10 m waar een kleine groep enthousiastelingen vol overgave feest vierden. Rond 23:00 UTC (30 oktober) kon men zelfs Californië contacteren via aurora-reflectie op 10M. Gedurende de ganse nacht bleven een vrij groot aantal Europese stations actief op 10m, zowel in CW als in SSB. Afwachten wat 31 oktober ons zal brengen...

De foto links is genomen op 30/10 te Bocholt (België) door Dhr Chris Janssen (bron: http://sidc.oma.be/index.php3).

(29 oktober 2003, jd) "Geophysical Alert Message, issued: 2003 Oct 29 2112 UTC, prepared by the US Dept. of Commerce, NOAA, Space Environment Center.

Space weather for the past 24 hours has been extreme. Geomagnetic storms reaching the G5 level occurred. Solar radiation storms reaching the S3 level occurred. Radio blackouts reaching the R4 level occurred.
(see also http://www.wm7d.net/hamradio/solar/index.shtml).

Space weather for the next 24 hours is expected to be extreme. Geomagnetic storms reaching the G5 level are expected. Solar radiation storms reaching the S4 level are expected. Radio blackouts reaching the R3 level are expected."

"Region 486 just a few hours ago produced another major class X10 solar flare at 20:49 UTC on 29 October. It has been confirmed to be associated with another strongly Earthward-directed coronal mass ejection (a beautiful full-halo event). It has also thrown out another batch of energetic protons, which will make a mess of the SOHO spacecraft cameras, spacecraft star trackers and loads of other electronic gadgets floating in space.

We don't yet know when this next disturbance will impact. It's still far too early. Perhaps tommorrow night. Another AstroAlert will be posted to advise the public when more is known."

Het is dus nog niet gedaan. Deze avond konden we zowat alle landen ten Noorden van ons via aurora-reflectie werken op 2m, 6m en ook op 10m. Tezelfdertijd (22:40 UTC) kwam VK9XG S7 door op 80 m, maar natuurlijk is het traject tussen ON en VK9 perfect West-Oost, wat betekent dat de signalen ver van de zwaar-gestoorde zones omheen de magnetische polen blijven...

(30 oktober 2003, jd) Het SIDC (Ukkel) omschrijft deze nieuwe gebeurtenis als volgt: De groep zonnevlekken die vorige dinsdag de derde grootste zonnevlam ooit produceerde, heeft nogmaals toegeslagen. Een nieuwe zonnevlam deed gisterenavond om 20:48 UTC de Röntgen en EUV-straling van de zon opnieuw toenemen met meer dan een factor 300! De nieuwe zonnevlam was maar half zo krachtig als die van dinsdagmiddag, maar haalt toch nog net een plaatsje in de top 10 van meest intense zonnevlammen ooit gemeten.

Net zoals de vorige zonnevlam heeft ook deze zonnevlam een sterke toename van hoogenergetische deeltjes veroorzaakt, een zogenaamde protonenstorm. Deze toename van straling veroorzaakt opnieuw het equivalent van enkele medische Röntgenfoto's voor passagiers & crew in lijnvluchten op grote hoogte.
-------------------------------
(20 octobre 2003, jd) Le SIDC (Uccle) nous envoie le message suivant :

Encore une éruption exceptionnelle :

Le groupe de taches solaires qui avait produit mardi dernier la troisième plus importante éruption jamais observée s'est encore une fois manifesté. Une nouvelle éruption s'est produite hier soir à 20:48 UTC : les rayonnements solaires X et EUV ont à nouveau fortement augmenté par un facteur de plus de 300 ! La nouvelle éruption est seulement la moitié aussi importante que celle de mardi après-midi, mais elle se classe quand même parmi le top 10 des plus importantes jamais observées jusqu'à présent.

Comme celle de mardi, cette nouvelle éruption a provoqué un important flux de particules de haute énergie, une "tempête de protons". Cette augmentation du rayonnement a produit à nouveau l'équivalent de quelques radiographies médicales pour les passagers et l'équipage des avions de ligne volant à haute altitude. Enfin, cette éruption a aussi à nouveau provoqué l'éjection d'une partie de la couronne solaire, une éjection de matière coronale (Coronal Mass Ejection ou CME). Cette CME est un peu moins importante que celle de mardi, mais sa vitesse est quand même exceptionnellement élevée (environ 2.000 km/s).

Par comparaison à l'éruption précédente, nous pouvons nous attendre à des perturbations importantes quand cette nouvelle CME rencontrera le champ magnétique de la Terre vers 21:00 UTC, notamment des perturbations du champ magnétique terrestre (Kp > 7). Les communications radio pourront être aussi perturbées et les opérateurs des lignes électriques haute tension resteront en alerte cette nuit.

Aurore polaire :

Les mauvaises conditions météo de la nuit passée en Belgique n'a permis qu'à quelques observateurs de voir l'aurore polaire (voir http://sidc.oma.be pour des photos). Pour cette nuit, il y a une forte chance d'observer une aurore en Belgique... si la météo est favorable. Selon l'IRM il y aura probablement des éclaircies. Si vous avez de la chance, vous assisterez peut-être à un beau spectacle.

Voir : http://www.meteo.be/IRM-KMI/francais/pages/Verwachtingen/VerwTxtBelAlgFR.html.

Ce n'est donc pas encore fini. Ce soir on pouvait travailler tous les pays nordiques par propagation Aurora, même sur 10 m ! En même temps (22:40 UTC) VK9XG passait S7 sur 80 m (c'est évidemment un parcours Ouest-Est qui est très éloigné des zones perturbées autour des pôles magnétiques...
-------------------------------  

(28 oktober 2003, bron: SIDC, jd) Een uiterst sterke zonnevlam heeft plaatsgevonden deze namiddag om 13u10 UTC. De Röntgen- en EUV-straling van deze zonnevlam behoorde tot de meest intense ooit gemeten van een zonnevlam. De zonnevlam veroorzaakt bovendien sterk toegenomen stralingsniveaus van hoogenergetische deeltjes die de atmosfeer van de aarde bombarderen. Dit wordt een protonenstorm genoemd. De protonenstorm heeft zijn maximum nog niet bereikt. Tenslotte is er tijdens deze zonnevlam ook een uitstoot geweest van een deel van de corona van de zon, een zogenaamde coronale massa-uitstoot ('coronal mass ejection', CME). Deze CME plant zich tegen zeer hoge snelheid voort, in de orde van een duizendtal kilometers per seconde (!), in de richting van de aarde. De aankomsttijd van deze CME bij de aarde is moeilijk te bepalen maar zal ten vroegste morgennacht (de nacht van woensdag op donderdag) zijn en ten laatste op donderdagavond.

Gezien de uitzonderlijke omvang van deze zonnevlam, en de bijhorende protonenstorm en CME, is het niet eenvoudig te bepalen wat de gevolgen hiervan zullen zijn op aarde. Technologische systemen die zich buiten de dampkring van de aarde bevinden, zoals satellieten, zullen hinder ondervinden van deze zonnestorm. De Röntgen- en EUV-straling van de zonnevlam beschadigen zonnepanelen van satellieten. De hoogenergetisch deeltjes verstoren de boordcomputers van satellieten en kunnen in het ergste geval (zeer uitzonderlijk) leiden tot het verlies van de gehele satelliet. Astronauten op het Internationaal Ruimtestation krijgen ernstige dosissen straling te verwerken. Passagiers en crew op lijnvluchten op grote hoogte kunnen een stralingsdosis ontvangen die equivalent is met enkele medische Röntgenfoto's (X-rays). Op aarde zelf kan men verstoringen verwachten van technologie die afhangt van satellieten of van radiocommunicatie. GPS-gebruikers zullen slechts op een beperkte nauwkeurigheid van hun positie kunnen rekenen en radioamateurs zullen sterk verstoorde communicatie ondervinden.

Er is echter ook een positieve kant aan het verhaal! Wanneer de CME inslaat op het magneetveld van de aarde kan dit het prachtige schouwspel van het noorderlicht veroorzaken. Op dit moment lijkt het er op dat België een redelijke kans heeft op noorderlicht in de nacht van woensdag op donderdag. Meer informatie op http://sidc.oma.be.

Op Space.Com werd het event als volgt aangekondigd: "Major Flare Today: Sun Kicks Up Biggest Storm in Years The Sun today unleashed one of its most powerful flares in years, a storm of charged particles that could hit Earth with more effect than any since 1989, when power was knocked out to an entire Canadian province".